چک چیست | انواع چک بانکی در قانون تجارت

در این مقاله شما با انواع چک بانکی در قانون تجارت و به طور کلی با چک آشنا خواهید شد. چک نوشته ای می باشد طی آن فرد صادر کننده وجهی را که نزد کسی که به او حواله شده است دارد به طور کامل گرفته و یا به فرد دیگری واگذار میکند.
حال اگر سمتی که حواله شده است بانک نباشد در این صورت چک صادر شده فقط شامل قانون تجارت می باشد و می توان برای طلب کردن وجه مورد نظر ،به دادگاه و یا شورای حل اختلاف مراجعه کرد.
از این رو می‌توان گفت چک وسیله انتقال وجه بین افراد و با آنها می باشد همچنین برای صدور آن وجود دو نفر ( داد صادرکننده و فردی که به او حواله می شود )کافی است. در حال حاضر محال علیه چک معمولاً با آنها می باشند.

اگر درگیر مسائل حقوقی و قضایی بانکی هستید حتما از مشاوره تلفنی رایگان بهترین وکیل بانکی در تهران استفاده کنید. همیشه مشورت با یک فرد آگاه قبل از هر کاری، کارساز خواهد بود.

چک چیست

امروز در بازار اقتصاد ایران استفاده از انواع چک بسیار رایج شده است و شاید برای شما این سوال پیش آمده باشد که چک چیست ؟ چک یک سند تجاری بسیار مهمی است که در اقتصاد هر کشوری نقش بسیار مهمی ایفا میکند. این سند تجاری در ایران به عنوان ابزار پرداخت حساب میشود.

در ایران به طور سالانه 40 ای 50 درصد پرداخت ها به وسیله چک انجام میشود. چک در گذشته نام های مختلفی مانند قباله ، حجت ف منشور و عهدنامه داشته است . طبق ماده 310 قانون تجارت چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌کند.

به تعریف ساده تر چک یک سند تجاری است که بانک به منظور استرداد وجه و برای اعتبار قابل استفاده برای شخص صادر کننده و انتقال وجه به صاحب حساب میدهد.

پیشنهاد مطالعه: ضمانت نامه بانکی یکی دیگر از ابزار تسهیل در معاملات تجاری است. برای اطلاعات بیشتر می توانید مقاله ضمانت نامه بانکی چیست را مطالعه کنید.

انواع چک بانکی در قانون تجارت

چک معمولاً انواع متعددی داشته و دارای مشخصات و ویژگی های متفاوتی هستند.  در این مقاله ما قصد داریم انواع چک بانکی در قانون تجارت را به طور مختصر برای شما تضیح دهیم تا اطلاعات بیشتری نسبت به انواع چک بدست آورید. به طور کلی چک ها به دو دسته تقسیم میشوند :

چک هایی که توسط اشخاص صادر میشوند.

چک هایی که توسط بانک صادر میشوند.

شناخت انواع چک بانکی زمانی که شما صاحب کسب و کار باشید میتواند بسیار برای شما مفید باشد. در این قسمت شما میتوانید انواع چک بانکی در قانون تجارت را بهتر بشناسید.

چک تضمین شده

چک تضمین شده رمزدار بانکی به در خواست مشتری صادر میشود و پرداخت وجه توسط بانک تضمین میگردد. شما میتوانید برای دریافت انواع چک تضمین شده به بانکی که در آن حساب دارید مراجعه کرده و بدون داشتن حتی دسته چک تقاضای صدور چک تضمین شده کند.

چک تضمین شده قابل وصول میباشد و میتواند برای فرد دریافت کننده چک بسیار مطمئن باشد . علت این امر این است که در زمان صدور چک تضمینی مبلغ چک از حساب صادرکننده کم میگردد. انواع چک های تضمینی قابل مشدود کردن نیستند و در صورتی که فرد صادر کننده چک فوت شود و یا ورشکسته گردد تاثیری در وصول چک ندارد.

ماده ۱ .بانک ملی اجازه داده می‌شود به تقاضای مشتریان انواع چک های تضمین شده که پرداخت وجه آنها از طرف بانک تعهد شده باشد در دسترس صاحبان حساب بگذارد.

ماده ۲. پشت نویسان حق منع پرداخت وجه چک تضمین شده را ندارند.

ماده۳. از جمله اتفاقاتی مثل فوت، ورشکستگی فرد صادر کننده چک تضمین شده دخالتی بر حقوقِ دارنده چک وارد نخواهد کرد.

ماده۴. بانک های دیگر حق این را ندارند که چکهای مذکور در ماده ۱ را به جریان بگذارند.

پیشنهاد مطالعه: یکی دیگر از اسناد بانکی و تجاری برای تسهیل تجارت، سند رهنی است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد مقاله سند رهنی چیست را مطالعه کنید.

چک تضمین شده چیست

شاید این سوال برای شما نیز پیش آمده باشد که چک تضمین شده چیست ؟ در واقع چک تضمین شده از انواع چکی است که معمولاً برای تقاضای صاحب حساب از طرف بانک و به تعهد و تضمین آن در وجه فرد معینی در تمام شعبه های بانک ها قابل وصول می باشد.

چک مسافرتی

چک مسافرتی از جمله انواع چک هایی هستند که توسط بانک صادر شد و مقدار وجه آن در تمامی شعب آن بانک پرداخت می شود. چک های مسافرتی توسط یک بانک صادر شده و افراد میتواننند وجه آن را از سایر شعب همان بانک دریافت کنند. چک مسافرتی نوعی چک بانکی میباشد که پرداخت ان در همه شعب بانک صادر کننده قابل اجراست  باعث امنیت بیشتر پول در حین مسافرت میشود.

چک عادی

چک عادی از جمله رایج ترین انواع چک های بانکی است . برای تعریف چک های عادی می توان گفت نوشته کوچکی است که افراد به حساب خود در بانک ها جاری کرده و دارنده آن تضمینی جز اعتبار فرد صادر کننده ندارد. همان طور که گفته شد برای نقد شدن پک عادی تضمینی وجود ندارد. در صورتی که در حساب صادر کننده چک عادی پول کافی موجود نباشد شما قادر به نقد کردن این چک نخواهید بود و تنها تضمین چک های عادی اعتبار صادر کننده چک عادی میباشد.

پیشنهاد ویژه: اگر در گیر مسائل کیفری چک و سفته شدید، حتما از مشاوره تلفنی رایگان وکیل کیفری متخصص در تهران استفاده کنید.

چک تایید شده

چک تایید شده از جمله چک های بانکی میباشد که کسی که صاحب یک حساب جاری است میتواند انواع چک تایید شده ای را در وجه شخص گیرنده صادر کند. در این چک بانک پرداخت وجه را تایید مینماید. این چک باعث اطمینان خاطر بیشتر شخص گیرنده چک میشود که دلیل ان مورد تایید بودن چک تایید شده توسط بانک است.

نقد شدن این چک تضمین شده است زیرا بانک مبلغ ذکر شده در چک تایید شده را از حساب صادر کننده مسدود کرده و این مبلغ ا فقط به گیرنده مورد نظر چک تایید شده پرداخت میکند.

پیشنهاد مطالعه: قرارداد مضاربه یکی از راه های دریافت تسهبلات از بانک است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد مقاله قراداد مضاربه چیست را مطالعه کنید.

چک بین بانکی یا چک رمزدار

چک بین بانکی یا چک رمزدار همان طور که از اسمش مشخص است بانک مبدا آن را به درخواست مشتری به بانک مقصد با استفاده ار رمز صادر میکند. این چک قابل نقد کردن نیست بلکه بانک مبدا آن را به حساب شخص گیرنده چک منتقل میکند.

پرداخت انواع چک بین بانکی توسط بانک تضمین شده است و برای نقد کردن آن هیچ نگرانی وجود ندارد.نکته ای که در صدور چک رمزدار باید رعایت شود این است که مبلغ چک باید در وجه شص گیرنده انواع چک نوشته شود و صدور چک بین بانکی در وجه حامل ممنوع میباشد.

آیا چک سندی تجاری است

قبل از اینکه بگوییم که آیا چک سندی تجاری است یا نه به تعریف ساده ای از اسناد تجاری میپردازیم، اسناد تجاری اسنادی هستند که در مقام دفاع و یا دعوا قابل استناد است و از آن برای اثبات عمل استفاده می شود.
اسناد مهم تجاری به دو دسته اسناد رسمی و اسناد عادی تقسیم می شوند اسناد رسمی معمولاً در دفاتر اسناد رسمی و توسط مامور رسمی طبق قانون و مقررات خاص خود تنظیم می شود به عنوان مثال سند ازدواج یک سند رسمی می باشد.

اسناد عادی معمولاً توسط افراد عادی تنظیم شده و مامور رسمی در آن دخالتی نداشته و تنظیم آن توسط افراد صورت می گیرد به عنوان مثال قولنامه ها و اسنادی که در دفاتر املاک امضا می شوند.

از این رو چه یک سند تجاری است طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت چک نوشته ای می باشد که توسط آن فرد صادر کننده مقدار معینی از وجهی را که نزد محال علیه دارد به فرد دیگری واگذار کند.
از جمله خصوصیات سند تجاری
سند تجاری نماینده ی مال به حساب می آید و ذاتا مال نیست .اگر بخواهیم به زبان ساده تر توضیح دهیم می توانیم بگوییم که سند تجاری در واقع معرف مقدار طلبی است که در آن منعکس شده و همین طور صاحب سند نیز برای ثابت کردن طلب خود باید سند را ارائه دهد.

ارکان انواع چک

در هر چک باید یک سری ارکان اساسی وجود داشته باشد تا آن چک دارای اعتبار و ارزش باشد. در این قسمت ارکان انواع چک را به اختصار برای شما توضیح خواهیم داد.

• صادر کننده چک : صاحب حساب به عنوان صادر کننده انواع چک شناخته میشود که چک را امضا کرده و با اعتبار خود وجه آن را به حساب شخص گیرنده وجه منتقل میکند.
• دارنده چک : دارندده چک کسی است که چک به نام او نوشته شده است و که چک میتواند در وجه شخص معین صادر شود. تنها کسی که به عنوان دارنده چک شناخته شده است میتواند اقدام به شکایت برای چک برگشتی کند. در صورتی که فردی که چک به نام او صادر شده است شخص دیگری را برای برگشت زدن چک به بانک بفرستد باید در پشت برگه چک بنویسد که این فرد نماینده در برگشت زدن انواع چک از جانب اوست.
• محال علیه چک : در اسناد تجاری کلمه محل به معنی پول میباشد. چک بی محل به چکی گفته میشود که در حساب صادر کننده چک پول کافی وجود ندارد. محال علیه به معنی مکانی است که در ان پول و اعتبار چک وجود دارد که صرفا این محل بانک میباشد. در سند تجاری صادر کننده چک به محال علیه یا همان بانک دستور میدهد تا وجه نوشته شده در چک را به دارنده چک بپردازد.

پیشنهاد مطالعه: قرارداد مشارکت مدنی بانک راهی برای دریافت وام و تسهیلات بانکی درازمدت است. برای کسب اطلاعات مفید در این مورد مقاله قراداد مشارکت مدنی بانک چیست را مطالعه کنید.

قانون کلی انواع چک

‌مصوب ‌ماده 1 – چک های صادر عهده بانک‌هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور تاسیس شده یا می‌شوند همچنین شعبه های آنها در خارج از کشور در حکم‌اسناد لازم‌الاجرا است و دارنده چک در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه آن به علت نبودن محل و یا به هر علت دیگری‌ که باعث به برگشت چک و عدم پرداخت گردد می‌تواند طبق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به اجرای اسناد رسمی وجه چک یا باقیمانده آن را از‌صادرکننده وصول نماید.

برای صدور اجرائیه دارنده چک باید عین چک و گواهینامه مذکور در ماده 3 و یا گواهینامه مندرج در ماده 4 را به اجرای ثبت‌ اسناد محل تسلیم نماید.
‌اجراء ثبت در صورتی دستور اجرا صادر می‌کند که مطابقت امضای انواع چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک از طرف بانک گواهی شده باشد.
‌دارنده چک کسی است که انواع چک در وجه او صادر گردیده یا به نام او پشت‌نویسی شده یا حامل چک (‌در مورد چکهای در وجه حامل) یا قائم مقام‌قانونی آنان.

پیشنهاد ویژه: اگر در گیر مسائل کیفری چک و سفته شدید، حتما از مشاوره تلفنی رایگان وکیل کیفری متخصص در تهران استفاده کنید.

‌مصوب ماده 2 – فرد صادرکننده چک باید در تاریخ صدور معادل مبلغ چک در بانک (‌نقد یا اعتبار قابل استفاده) داشته باشد و نباید تمام یا‌قسمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر کرده به صورتی از بانک خارج نماید یا دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد و همینطور نباید چک را به‌صورتی تنظیم نماید که بانک به علت هایی از قبیل عدم مطابقت امضاء یا نوشتن چیزی در متن چک و امثال آن از پرداخت‌وجه چک خودداری نماید.
‌هرگاه در متن چک شرطی برای پرداخت ذکر شده باشد بانک به آن شرط ترتیب اثر نخواهد داد .
مصوب ‌ماده 3 – هرگاه وجه انواع چک به علتی از علل مندرج در ماده 2 پرداخت نگردد بانک موظف است در برگه مخصوص که مشخصات چک و هویت و‌نشانی کامل صادرکننده در آن قید شده باشد. علت عدم پرداخت را به طور کامل قید و آن را امضاء و مهر نموده و به دارنده چک بدهد .
‌در برگه باید مطابقت امضاء صادرکننده با نمونه امضاء موجود در بانک (‌در حدود عرف بانکداری) و یا عدم مطابقت آن از طرف بانک تصدیق‌شود. ‌بانک موظف است به منظور اطلاع صادرکننده انواع چک فوراً نسخه دوم این برگ را به آخرین
نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است ارسال کند.
‌در برگ ذکر شده باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک نیز قید گردد.
مصوب ‌ماده 4 – در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد به تقاضای دارنده چک بانک مکلف است مبلغ‌موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده چک با قید مبلغ دریافت شده در پشت چک و تسلیم آن به بانک گواهی‌نامه مشتمل بر‌مشخصات چک و مبلغی که پرداخت شد از بانک دریافت می‌نماید.

چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده بی‌محل محسوب و گواهینامه‌بانک در این مورد برای دارنده چک جانشین اصل چک خواهد بود.
‌در مورد این ماده نیز بانک مکلف است اعلامیه مذکور در ماده قبل را برای صاحب حساب ارسال نماید.

پیشنهاد ویژه: اگر در گیر مسائل کیفری چک و سفته شدید، حتما از مشاوره تلفنی رایگان وکیل کیفری متخصص در تهران استفاده کنید.

مصوب ماده 5 – بانکها موظف هستند در روی هر برگ چک نام و نام خانوادگی صاحب حساب را قید
نمایند.
‌مصوب ماده 6 – هر کس مرتکب تخلف مندرج در ماده2 گردد به حبس جنحه‌ای از شش ماه تا دو سال و حسب مورد به پرداخت جزای نقدی معادل یک‌چهارم تمام وجه چک یا یک‌چهارم کسر موجودی هنگام ارائه چک محکوم خواهد شد.
‌ماده 7 – چکهایی که در ایران عهده بانکهای واقع در خارج کشور صادر شده و به علت نبودن محل یا کسر موجودی پرداخت نشده باشد از لحاظ‌کیفری مشمول مقررات این قانون خواهد بود مشروط بر اینکه عدم پرداخت وجه چک طی اظهارنامه‌کننده رسمی به صادرکننده ابلاغ شده باشد.
‌ماده 8 – در صورتی که صادرکننده چک قبل از تاریخ شکایت کیفری وجه انواع چک را نقداً به دارنده آن پرداخته یا با موافقت شاکی خصوصی ترتیبی‌برای پرداخت آن داده باشد، یا موجبات پرداخت آن را در بانک محال علیه فراهم نماید قابل تعقیب کیفری نیست.
‌در مورد اخیر بانک مذکور مکلف است تا میزان وجه چک حساب صادرکننده را مسدود نماید و به محض مراجعه دارنده و تسلیم چک وجه آن را به‌پردازد.
‌ماده 9 – هر کس با علم به بسته بودن حساب بانکی خود مبادرت به صادر کردن چک نماید عمل وی در حکم صدور چک بی‌محل خواهد بود.
‌ماده 10 – جرائم مذکور در این قانون بدون شکایت دارنده انواع چک قابل تعقیب نیست و در صورتی که دارنده چک تا شش ماه از تاریخ صدور چک‌برای وصول آن به بانک مراجعه نکند یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت ننماید دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.
‌منظور از دارنده چک در این ماده شخصی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه داده است برای تشخیص اینکه چه کسی اولین بار برای وصول‌وجه چک به بانک مراجعه کرده است بانکها مکلفند به محض مراجعه دارنده چک هویت کامل و دقیق او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید نمایند.
‌کسی که چک پس از برگشت از بانک به وی منتقل گردیده حق شکایت کیفری نخواهد داشت مگر آنکه انتقال قهری باشد.
‌در صورتی که دارنده چک را به وسیله شخص دیگری به نمایندگی از طرف خود وصول کند و حق شکایت کیفری او در صورت بی‌محل بودن چک‌محفوظ باشد، باید هویت و نشانی خود را با تصریح نمایندگی شخص مذکور در ظهر چک قید نماید و در این صورت بانک اعلامیه مذکور در ماده 3 و4 را به نام صاحب چک صادر می‌کند و حق شکایت کیفری او محفوظ
خواهد بود.
‌تبصره * هنگامی که بعد از شکایت کیفری شاکی چک را به دیگری انتقال دهد یا حقوق خود را نسبت به چک به هر نحو به دیگری واگذار نماید تعقیب‌کیفری موقوف خواهد شد.
‌ماده 11 . هروقت قبل از صدور حکم شاکی گذشت نماید و یا اینکه متهم وجه چک و خسارات تأخیر تأدیه را به صورت نقدی به دارنده آن پرداخت کند و یا موجبات پرداخت وجه چک و خسارات ذکرشده (‌از قرار صدی دوازده در سال از تاریخ ارائه چک به بانک) را فراهم کند یا در صندوق دادگستری وداع نماید مرجع رسیدگی قرار موقوفی تعقیب صادر خواهد کرد.
‌صدور قرار موقوفی تعقیب در دادگاه کیفری مانع این نیست که آن دادگاه نسبت به سایر خسارات مورد مطالبه رسیدگی و حکم صادر کند.

پیشنهاد ویژه: اگر در گیر مسائل کیفری چک و سفته شدید، حتما از مشاوره تلفنی رایگان وکیل کیفری متخصص در تهران استفاده کنید.

هنگامی که پس از صدور حکم قطعی شاکی گذشت کند و یا اینکه محکوم علیه به ترتیب فوق موجبات پرداخت وجه چک و خسارت تأخیر تأدیه و سایر‌خسارات مندرج در حکم را فراهم نماید اجرای حکم موقوف می‌شود و محکوم علیه فقط ملزم به پرداخت مبلغی معادل یک سوم جزای نقدی مقرر در‌حکم خواهد بود که به دستور دادستان به نفع دولت وصول خواهد شد.

‌ماده 12 . در موارد زیر صادرکننده انواع چک از نظر این قانون قابل تعقیب کیفری نیست.
1 . در صورتی که ثابت شود چک سفید امضاء داده شده باشد.
2 . هرگاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقیق شرطی شده باشد.
3 . هرگاه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
4 . هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقیق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
5 . در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.
‌در مورد این ماده شهادت شهود به تنهایی مثبت ادعا نیست.
‌ماده 13 . در صورتی که صادرکننده انواع چک یا ذینفع یا قائم‌مقام قانونی آنها با تصریح به اینکه چک مفقود یا سرقت یا جعل شده و یا از راه کلاهبرداری و یا خیانت در امانت یا جرائم دیگر تحصیل گردیده به صورت کتبی دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد بانک پس از احراز هویت دستور‌دهنده از پرداخت وجه آن خودداری خواهد کرد و در صورت ارائه چک بانک گواهی عدم پرداخت را با ذکر علت اعلام شده صادر و تسلیم می‌نماید.
‌دارنده چک می‌تواند علیه کسی که دستور عدم پرداخت داده شکایت کند هرگاه خلاف ادعایی که باعث عدم پرداخت شده ثابت گردد دستور دهنده‌علاوه بر مجازات مقرر شده در ماده 6. این قانون به پرداخت یک‌چهارم وجه چک به عنوان خسارت معنوی شاکی و نیز خسارت در صورت‌مطالبه از قرار دوازده در سال از تاریخ ارائه چک به بانک محکوم می شود.