قانون ارث در ایران | تعریف ارث و نحوه محاسبه سهم ارث چگونه است

در این مقاله سعی شده تا بصورت کامل به توضیح و تعریف قانون ارث در ایران پرداخته و نحوه محاسبه سهم ارث هر فرد بیان گردد. اگر به یادگیری قانون ارث در ایران علاقمند هستید حتما این مقاله را تا انتها مطالعه کنید.

فراموش نکنید از آنجا که حجم بسیاری از پرونده های دادگاه ها را دعاوی ارث تشکل می دهد اطلاع از قواعد ارث موضوع بسیار مهمی است و برای ورود در این حوزه صرفا به خواندن این مقاله اکتفا نکنید. برای مشاوره با ما تماس بگیرید. 02188735318 – 09123447554

توصیه: اگر در مورد ارث و سهم الارث خود دچار مشکل شده اید پیشنهاد می کنیم حتما از مشاوره رایگان وکیل ارث و میراث در تهران استفاده کنید.

تعریف ارث چیست

تعریف ارث به لحاظ عرفی و قانونی، یعنی مالی که پس از فوت یک شخص (مورث) به بازماندگان وی تعلق می گیرد. اما معنای حقوقی ارث چیست؟

باید گفت که تعریف حقوقی ارثت تفاوت چندانی با تعریف بالا ندارد. در مفاهیم حقوقی، تعریف ارث یعنی انتقال قهری حقوق و دارایی متوفی به ورثه او و این تعریف به تعریف ترکه نیز نزدیک است. نکته مهمی که در خصوص تعریف ارث در قانون وجود دارد این است که تقسیم ارث تنها پس از ادای حقوق و دیونی که بر عهده میت است امکانپذیر می باشد. بنابراین ابتدا بایستی هزینه های کفن و دفن میت، بدهی های مالی او و وصیت او انجام شود و سپس نوبت به تقسیم ارث برسد.

باید یاد آور شد که وراث متوفی بعد از گرفتن گواهی انحصار وراثت میتوانند آن ماترک را بین خود تقسیم کنند و به این ماترک که به وراث میرسد ارث می گویند.

بر اساس ماده 867 قانون مدنی، قانون مرتبط به ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا می کند.

ترکه چیست ؟

تعریف ارث به معنای ترکه بسیار نزدکی است. ترکه عبارت است از کلیه اموال و حقوق مالی که پس از پرداخت شدن دیون و تعهدات شخص متوفی، به بازماندگان یا وارثان شخص تعلق می گیرد.

فراموش نکنید که از جمله دقیق ترین قواعدی که در قانون مدنی ایران مطرح شده است، احکام و قواعد حاکم بر ارث می باشد. چرا که در قرآن کریم قواعد مربوط به ارث و سهم هر یک از ورثه با دقت تمام مشخص شده اند و از این لحاظ، مقررات قانونی ما نیز برگرفته از احکام قرآن می باشد.

موانع تحقق ارث

برای بسیاری افراد سوال است که ارث به چه کسانی هرگز تعلق نمی‌گیرد ؟ موانع تحقق ارث کدام هستند؟ آیا می شود کسی را از ارث محروم کرد ؟

بطور طبیعی کسی که در طبقات ارث بوده و شرایط وراثت را داشته باشد از متوفی ارث خواهد برد. اما با وجود موانع تحقق ارث، می توان وارث و یا وراث را از ارث محرم کرد.

موانع تحقق ارث یعنی اموری که وجود و اثبات هر یک از آنها به رغم وجود شرایط ارث بری می تواند مانع از ارث بری فرد گردد. موانع تحقق ارث در قانون ارث ایران به شرح ذیل می باشند:

قتل

در اینجا منظور از قتل، کشتن عمدی کسی به ناحق است. و این نوع قتل که قتل عمدی شناخته می شود باعت محرومیت قاتل از ارثت خواهد شد.

کفر

طبق قوانین اسلامی و به استناد ماده‌ی ۸۸۱ مکرر ق.م، کافر از مسلمان ارث نمی برد. بنابریان اگر متوفی مسلمان باشد، هر یک از ورثه که کافر باشند از او ارث نمی‌برند.

البته در اینجا ذکر این مورد هم خالی از لطف نیست که برعکس حالت فوق مسلمان از کافر ارث می برد. بنابراین اگر متوفی موجود در حاکمیت ایران کافر باشد، در صورتیکه در جمع وراث او، فرد مسلمانی وجود داشته باشد، آن فرد مسلمان فقط وارث شناخته شده و مانع ارث بردن سایر وراث که کافر هستند میشود.

زنا

در قوانین اسلامی و به استناد ماده‌ی ۸۸۴ ق.م، طفل متولد از زنا، از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد همچنین پدر و مادر و نزدیکان او نیز از فرد زنا زاده ارث نمی برند. علت این حکم آنست که، به استناد ماده ۱۱۶۷ ق.م طفل متولد از زنا، تعلقی به زانی ندارد. یعنی بین آنها رابطه‌ خویشاوندی نسبی به ‌وجود نمی‌آید و نبودن توارث، بین زانی و فرزند ناشی از زنا، یکی از نتایج فقدان رابطه خویشاوندی مشروع خواهد شد.

لعان

لعان در لغت به معنی لعنت کردن، و در اصطلاح به معنی اظهار لعن و نفرت بین زوجین با صیغه‌ مخصوص است.در مورد لعان، شوهر به همسر خود نسبت زنا داده و یا فرزندی را که شرعاً به او تعلف دارد را انکار می کند.

مطابق با احکام و قاون ارث در ایران و به استناد ماده‌ی ۸۸۲ ق.م، بعد از لعان، رابطه‌ زوجیت منحل و زن و شوهر که بر هم حرام می‌ شوند. همچنین از یکدیگر ارث نمی‌برند. به علاوه فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده است، از پدر ارث نبرده و پدر نیز از او ارث نمی‌برد.

بنابراین بطور خلاصه، اگر مردی با همسرش برای نفی فرزند از خود، ملاعنه (لعان) کند، زن و شوهر از یکدیگر و نیز مرد از فرزند مورد لعان و بالعکس، ارث نمی ‌برند.

با توجه به آنچه گفته شد در قانون ارث ایران، موانع تحقق ارث شامل موارد زیر خواهد بود:

• قتل
• کفر
• زنا
• لعان

اگر در مورد موانع تحقق ارث سوالی دارید با ما تماس بگیرید. 02188735318 – 09123447554

آیا پدر می تواند فرزندان خود را بعد از مرگ از ارث محروم کند؟

مطابق قانون مدنی ایران، قواعد ارث قوانین امری هستند و قانونگذار آنها را به دقت پیش بینی کرده است. بنابراین هیچکس نمی تواند بعد از فوت خود دیگری را از ارث محروم کند.  بنابراین اینکه می شنویم پدری فرزندان خود را از ارث محرم کرده، پذیرفتنی نیست.

نحوه محاسبه سهم ارث چگونه است

یکی از پیچیده ترین موضوعاتی که در قانون ارث در ایران مورد بررسی قرار گرفته است، نحوه محاسبه سهم ارث است. چرا که نحوه تقسیم ارث با استفاده از قواعد و احکامی خاص انجام می شود که بسیار دقیق و مهم هستند.

برای یادگیری نحوه محاسبه سهم ارث ابتدا باید با طبقات ارث آشنا بود. بر اساس قانون مدنی وارثان شخص متوفی را بر حسب نزدیک بودن به شخص متوفی می توان در سه طبقه تقسیم بندی کرد. در صورتی که در هر یک از این طبقات شخصی برای گرفتن ارث وجود داشته باشد، ارث به وی می رسد و نوبت به اشخاصی که در طبقه بعدی هستند نمی رسد. برای آشنایی با طبقات ارث ادامه مطلب را مطالعه کنید.

طبقات ارث

اسباب و موجبات تقسیم ارث دو چیز است:

• نسب
• سبب

نسب عبارت است از ارتباط و اتصال فردی به دیگری بر اساس ولادت شرعی. اشخاصی که به موجب نَسَب ارث می ‌برند سه طبقه اند و هر طبقه دو درجه دارد.

وارثان نسبی میت به ترتیب اولویت و تقدم یا به عبارتی طبقات ارث عبارتند از :

طبقه اول ارث

پدر، مادر، فرزند و نوه در صورت نبودن فرزند. به عبارتی درصورتی که میت فرزندی نداشته باشد، نوه در کنار پدر و مادر متوفی ارث می‌برد.

نسب درجه اول:

پدر، مادر و فرزندان

نسب در دوم:

اولاد اولاد یا نوه های میت.

طبقه دوم ارث

پدر بزرگ و مادر بزرگ پدری و مادری رو به بالا و به عبارتی اجداد. برادر و خواهر پدری یا مادری و یا پدری و مادری و فرزندان آنان.

به این تکته توجه داشته باشید که در طبقه دوم ارث، وارث نزدیک، مانع ارث بردن وارث دور می‌شود.

درجه اول:

پدر بزرگ و مادر بزرگ، خواهر و برادر

درجه دوم:

فرزندان خواهر و برادر، پدر‌ ها و مادر های پدربزرگ‌ ها و مادر بزرگ ‌ها

طبقه سوم ارث

عمو، عمه، دایی و خاله و فرزندان آنان در صورت نبودن ایشان، جز یک صورت که پسر عموی پدری و مادری با عموی پدری با هم باشند. در این فرض، عموزاده بر عمو مقدم است.

از جمله وارثان طبقه سوم ارث در صورت نبودن عمو، عمه، دایی و خاله میت و فرزندانشان، عمو، عمع، دایی و خاله پدر متوفی است.

از طبقۀ سوم در قرآن مجید به «اولوا الارحام» تعبیر شده است. در قرآن بر مقدار ارث این طبقه ارث تصریح نشده است، بر خلاف طبقات ارث اول و دوم که «فرض بر» هستند؛ بدین معنا که در قرآن کریم بر مقدار ارث آنان تصریح شده است.

درجه اول:

عمو ها، عمه های، دایی ها، خاله ها

درجه دوم :

اولاد افراد بالا

فراموش نکنید که در اولویت طبقات ارث، تا زمانی که یک نفر در هر طبقه موجود است، ارثی به سایر طبقات نمی رسد.

سبب یکی دیگر از دلایل ارث بری است، که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.

ارث بری به واسطه رابطه سببی

سبب به دو گونه است:

• زوجیت
• ولاء

ارث زوجیت

ازدواج دائم باعث ارث بردن هر یک از زن و شوهر از یکدیگر می‌شود، اما این نوع ارث بری جزو طبقات ارث محسوب نمی شود. چرا؟ چون زن و شوهر با وجود همۀ وارثان نسبی و سببی با از هم ارث می ‌برند.

به عبارتی زن و شوهر در کنار سایر وراث، ارث می‌برند و هیچ یک از وراث نمی ‌تواند مانع ارث بردن آن ‌ها شود.

ارث ولاء

ولاء به معنای پیوند و علقه میان دو نفر یا بیشتر، غیر از طریق زوجیت و نسب است.

ارث ولاء به سه قسمت تقسیم می شود:

• ولاء عتق
• ولاء ضمان جریره
• ولاء امامت

در مورد این سه مورد در یک مقاله مجزا کامل بحث خواهیم کرد.

در نهایت توجه داشته باشید که پدر، مادر، پسر، دختر، زوج و زوجه، در صورتی مشول موارد موانع تحقق ارث نباشند حتما ارث می برند. یعنی ممکن است سهم ارث آنها کمتر شود اما محروم از ارث نمی ‌شوند.

قوانین کلی تقسیم ارث

طبق قانون ارث در ایران، اگر متوفی زن داشته باشد، نخست سهم ارث زن به اندازه ی یک هشتم جدا می شود، سپس مابقی ارث میان فرزندان تقسیم می گردد و اگر میت فقط یک دختر یا یک پسر داشته باشد، همه ی ارث به فرزندان او می رسد. در این حالت اگر میت چند فرزند پسر و دختر داشته باشد، به پسرها دو برابر دخترها سهم الارث می رسد.

اگر در کنار فرزندان، پدر و مادر میت هم زنده باشند، سهم پدر و مادر متوفی یک ششم اموال است. حال اگر متوفی فقط یک دختر داشته باشد، سهم دختر وی هم نصف اموال است. سپس هر چقدر که از اموال باقی ماند میان وراث تقسیم می گردد. طبق ماده 909 از قانون ارث در ایران اگر میت به غیر از پدر و مادر، بجای یک دختر، چند دختر داشته باشد، دو سوم اموال به نسبت مساوی میان دختران تقسیم می شود.

فراموش نکنید که تا زمانی که متوفی فرزندی داشته باشد، نوه هایش سهم  الارثی ندارند. اما اگر میت فرزندی نداشته باشد، نوه های میت جزء طبقه اول حساب شده و جانشین فرزندان وی می شوند.

طبق ماده 911 قاون، سهم الارث نوادگان، طبق نسل آن ها می باشد و چنانچه نوه فرزند دختر باشد، سهم دختر به او رسیده و اگر فرزند پسر باشد، سهم الارث پسر به او می رسد.

در ادامه به توضیح جزء به جزء نحوه محاسبه ارث طبقات خواهیم پرداخت.

نحوه محاسبه ارث طبقات

در ادامه به نحوه محاسبه سهم ارث هر یک از افراد طبقات ارث خواهیم پرداخت.

محاسبه سهم ارث پدر از متوفی :

اگر متوفی فرزند، خواهر و یا برادر داشته باشد سهم ارث پدر 1/6 (یک ششم) و اگر فرزند، خواهر و یا برادری نداشته باشد 1/3 (یک سوم) است.

محاسبه سهم الارث مادر از متوفی :

سهم الارث مادر از متوفی همانند پدر است.

سهم ارث زن از شوهر :

اگر متوفی فرزند داشته باشد سهم ارث زن از شوهر 1/8 (یک هشتم ) خواهد بود. اگر متوفی فرزند نداشته باشد سهم ارث زن از شوهر  1/4 خواهد بود.

سهم ارث مرد از زن :

اگر متوفی فرزند داشته باشد سهم ارث مرد از زن 1/4 (یک چهارم) است. اگر متوفی فرزند نداشته باشد سهم ارث مرد از زن 1/2 (یک دوم ) یا به عبارتی نصف ماترک می باشد.

محاسبه سهم الارث دختر از متوفی :

اگر متوفی پسر نداشته باشد سهم ارث دختر از ماترک، 1/2 (نصف) واحد (یک دختر) و 2/3 متعدد خواهد بود.

سهم ارث خواهر :

محاسبه سهم ارث خواهر مشترک از پدر و مادر یا مشترک از پدر، در صورتیکه برادر یا اجداد پدری نباشد 1/2 واحد (یک خواهر) و 2/3 متعدد خواهد بود.

سهم ارث برادر و خواهر :

سهم ارث برادر و خواهر مشترک از مادر در صورتیکه متوفی اجداد مادری نداشته باشد، 1/6 واحد و 1/3 متعدد خواهد بود.

سوالات متدوال در مورد تقسیم ارث طبقات

در ادامه به برخی سوالات و نحوه محاسبه ارث طبقات می پردازیم. برای مشاهده سوالات و جواب های حقوقی بیشتر در مورد ارث و تقسیم ارث به صفحه سوالات متداول قضایی مراجعه کنید.

سهم طبقات ارث وقتی، متوفی پدر، مادر و یک فرزند پسر دارد ؟

سهم طبقات ارث وقتی که متوفی پدر، مادر و یک فرزند پسر دارد به این شکل خواهد بود که، به هر یک از پدر و مادر یک ششم و بقیه سهم الارث به پسر می رسد.

در این حالت اگر بجای یک پسر چند پسر موجود باشد، باقیمانده ماترک بطور مساوی بین پسر ها تقسیم می گردد.

سهم طبقات ارث وقتی، متوفی پدر، مادر و یک فرزند دختر دارد ؟

سهم طبقات ارث وقتی که متوفی پدر، مادر و یک فرزند دختر دارد به این شکل خواهد بود که، به هر یک از پدر و مادر یک ششم و بقیه سهم الارث به میزان دو سوم به دختر می رسد.

در این حالت اگر بجای یک دختر چند دختر وجود داشته باشد به هر دختر 2/3 (دو سوم) سهم می رسد.

محاسبه سهم ارث وقتی متوفی به غیر از پدر و مادر ، یک پسر و یک دختر هم دارد.

محاسبه سهم ارث وقتی متوفی به غیر از پدر و مادر ، یک پسر و یک دختر هم دارد به این شکل خواهد بود که پدر و مادر هر کدام یک ششم و بقیه به پسر و دختر تعلق دارد که پسرها دو برابر دختر ارث می برد.

تقسیم ارث متوفی که به غیر از پدر و ماد، شوهر و یک دختر هم دارد

تقسیم ارث متوفی که به غیر از پدر و ماد، یک زن و یک دختر هم دارد به این شکل خواهد بود که، هر یک از مادر و پدر ها یک ششم، دختر یک دوم و شوهر یک چهارم  سهم را خواهد داشت.

تقسیم ارث میتی که به غیر از پدر و ماد، زن و تعدادی دختر هم دارد

تقسیم ارث میتی که به غیر از پدر و ماد، زن و تعدادی دختر هم دارد به این شکل خواهد بود که، سهم الارث مادر و پدر هر یک 4/24 و دختران 13/24 و زن 3/24 است.

محاسبه سهم الارث میتی که به غیر از پدر و ماد، شوهر و تعدادی دختر دارد

تقسیم ارث میتی که به غیر از پدر و ماد، شوهر و تعدادی دختر هم دارد به این شکل خواهد بود که، سهم الارث پدر و مادر هر یک 2/12، دختران 5/12 و شوهر 3/12 است.

اگر در مورد قانون ارث در ایران و نحوه محاسبه سهم ارث سوالی دارید می توانید از قسمت نظرات یا شماره تماس های ما اقدام کنید. 02188735318 – 09123447554